Por Miguel Calvo Santos

Robert Bernard Altman (Kansas City, 1925 – Los Ángeles, 2006) foi un dos directores máis orixinais e irreverentes da segunda metade do século XX. Na súa basta filmografía conviven títulos imprescindibles como “Nashville”, “O xogo de Hollywood”, “M*A*S*H*” ou “Gosford Park”, con obras máis irregulares como “Popeye”, “Os vividores” ou “Buffalo Bill e os Indios”, se cadra fallidas polo que teñen de innovador e audaz.

Por medio dunha ouija, puxémonos en contacto con el para sacarlle unhas palabras e intentar comprender a vida e obra dun deses infiltrados que puxo patas arriba o Hollywood dos anos 70 e que unha vez aí, non dou marcha atrás nin para coller impulso, xerando tantos admiradores como detractores.

Boas, Sr. Altman, é un pracer falar cun dos pais do cine independente.

Pois si. Sempre tentei, na medida do posible, ir ao marxe dos estudios. Se algo fun nesta vida foi independente… Aínda que actualmente esa palabra non da confianza ningunha, senón máis ben todo o contrario… Agora a maioría de directores presuntamente independentes contan con presupostos millonarios e son dun conservadorismo, seriedade e pretenciosidade inaguantables…

Se cadra a palabra que mellor o define é iconoclasta.

Se cadra. Sempre tiven esa mala fama entre os executivos de Hollywood. Sen embargo, nos anos 70 iso era o que vendía…

Eran outros tempos. Durante uns breves anos, o director pasou a ser a estrela das películas.

Si. Durou pouco, pero permitiu a cineastas mozos poder estrear todo tipo de marcianadas e desenrolar o seu estilo sen obstáculos, algo que hoxe é case impensable. De aí saíron tipos como Coppola, Scorsese, George Lucas, Spielberg, Friedkin… Os que facían cine nesa época eran todos uns nenos…

Pero vostede xa tiña uns aniños…

Eu xa empezara moito antes, na televisión. Rodei moreas de capítulos en series de éxito como “Alfred Hitchcok presenta…”, “Maverick”, “Bonanza”… Aí puiden experimentar o que quixen. Supoño que o meu estilo lle debe moito a esa inmediatez televisiva.

O seu estilo… Irritante para algúns, fresco e vangardista para outros…

É certo. Para min era fundamental lembrarlle ao público que estaba a ver unha película, e por iso a cámara non paraba quieta. Supoño que iso pode ser irritante para moita xente, pero que podo dicir…? A min encantábame irritar á xente! Os máis susceptibles sempre criticaron os meus recursos, demasiado anárquicos para o público mais domesticado.

Como por exemplo, ese uso arbitrario que fixo vostede dos zooms.

Si. Moitos me odiaban por esas correccións que facía co zoom. Mesmo moitos dos actores cos que traballei non estaban de acordo, porque normalmente dosificaban a súa interpretación segundo a distancia da cámara. Pero claro, comigo tiñan que actuar todo o tempo como se fosen primeiros planos. Nunca sabían cando lles podía achegar a imaxe…

Pese a esa liberdade, os seus planos secuencia deben estar moi preparados.

En efecto, pero mais ou menos, sempre improvisei todo iso. Supoño que o facía como un ataque aos vellos carcamais de Hollywood, cos seus planos acartonados. Ademais, rodaba sempre con varias cámaras. Chámame vago, pero así asegurábame de que se unha escena non funcionaba cunha cámara, non tiña porque preocuparme, porque había outra en marcha.

E que me di deses diálogos solapados? Ata se oe falar aos extras…

Mira. Non soporto a eses extras que fan que falan. É o peor… Nótase a quilómetros! Por iso espallaba micrófonos por todas partes e obrigaba ata o último tío do set a actuar de verdade. Así, o espectador podía oír a todos os que andaban pola habitación, ata os extras. Se alguén está fora de campo, non quere dicir que non ande por aí. Supoño que iso da máis realismo, non cres?

Por suposto. Sobre todo cando permitía que os actores se cortaran uns aos outros, solapando os diálogos, que é o que ocorre na vida real.

Si. Normalmente nunha conversa cortámonos as frases e mesmo falamos todos á vez. Esa confusión é realista. Teño entendido que nos actuais programas de TV iso é imprescindible: Berrar todos á vez…

Cale, cale… mellor cambiemos de tema. Falemos das estrelas… Como Woody Allen, vostede sempre puido traballar cos mellores… Como facía?

Pois a verdade é que non sei. A miña intención sempre foi pillar a xente nova, descoñecida, pero supoño que as grandes estrelas viron en min un trampolín ou algo así… Ás veces había tantas querendo traballar nas miñas películas que me vin obrigado a que se interpretaran a si mesmos. Sempre está ben ter estrelas para que unha película funcione comercialmente. Se elas queren participar, por min encantado…

A verdade é que sacaba o mellor deles… Como facía? Que lles dicía?

“Acción…”. Só iso.  Non falaba moito cos actores. Deixáballes facer. Penso que esa é a función do director.

De aí esas secuencias tan improvisadas. Ás veces semella que non existe o guión…

Pois claro que había guións! Creme, os guionistas metían baza, e sempre permitín que viñeran aos rodaxes para aportar algo… Pero estaba claro que o xefe era eu, e recoñezo que moitas veces variaba un pouquiño o libreto… Aínda que xa o creo que había guións! Sen guión non hai película, iso é evidente… Dende logo, na pre-producción das miñas pelis, as lecturas iniciais do guión eran lendarias.

Teño entendido que eran unhas verdadeiras festas…

Sentabámonos a ler, beber alcol e fumar herba. E de aí saían as improvisacións que despois se rodaban. Supoño que máis de unha destas lecturas acabou en festa salvaxe, pero como ti dicías antes, eran outros tempos.

Un pouco de fama de borracho si que tiña vostede…

Home… Beber, bebía, non cho vou negar… Pero eu non era Peckinpah… Contouse moita mentira respecto aos meus hábitos. Asegúroche que á hora de rodar estaba absolutamente sobrio.

Tamén tiña fama de follonero.

Outro mito! Non lle din unha hostia a ninguén dende que tiña sete anos… Pero supoño que algo de violencia verbal si que apliquei. Iso de meterme ca xente, facela chorar, estimular as súas emocións… Encántame a linguaxe soez e ordinaria, que é a que usamos na vida real, e sempre que puiden metín tacos nas miñas pelis…

De feito, foi o primeiro en meter a palabra “Fuck” nunha película…

Si…? Non o sabía.

Si. Ao menos nunha de distribución internacional. Foi en “M*A*S*H”, o seu primeiro éxito. A peli está chea de ordinarieces… Venme á cabeza unha escena na que os médicos cheos de sangue están operando, e un deles di: “Enfermeira… Quite as tetas do medio”.

Bueno. Esa linguaxe non a inventei eu. Xa a usaban os cavernícolas. Paréceme incrible que fose eu o primeiro en usar a palabra “Fuck” no ano 1970! Os executivos desmaiábanse ao oílo na pantalla, pero despois ben que as usaban na vida diaria… Malditos hipócritas…

Como se meteu vostede no mundo do cine, sendo un licenciado en matemáticas?

Cando saquei o título, fun combater á Segunda Guerra Mundial e cando rematou, probei todo tipo de traballos en Kansas City… Ata fun tatuador de cans! Pero a min sempre me interesou o cine: Bergman, Fellini, Kurosawa, Huston… Xente que tiña algo que contar e contábao. Ben… Pois eu tamén tiña algo que contar, e empecei a contalo.

Empezou a contalo, pero de xeito moi persoal. Por exemplo, puxo patas arriba todos os xéneros clásicos…

Si. Odio os clixés, así que decidín rirme abertamente deles. Dinlles a volta. Fixen, como din os pedantes, unha deconstrución…

Cultivou o anti-xénero.

Fixen de todo, sen respectar os códigos internos do xénero… Westerns, que por certo non soportaba, dramas, ciencia-ficción, musical, comedia…

Comedia… Dáme a impresión de que todo o que fixo, en maior ou menor medida, foron comedias. As súas películas supuran sentido do humor.

Claro! Pénsao ben… A vida é unha gran comedia, e eu sempre quixen copiar a vida. Hai que rirse, aínda que non teña puta gracia. Ás veces ferín un par de susceptibilidades, pero… que podo dicir? Que se fodan!

Era un humor moi particular. É humor negro?

É humor Altman… Maldita sexa! Non soporto a obviedade. Non aturo a pomposidade nin o ton pretensioso. Non sei se o meu era humor negro, branco, verde ou amarelo… Quen se queira rir, que se ría. Pero está claro que no mundo sempre vai haber xente sen sentido do humor…

Outra cousa que lle criticou moita xente son os seus incómodos finais abertos…

Vólvoo a dicir:  Que se fodan! Se vida está chea de finais abertos! Se o queren todo mascado e ben pechado, hai un lote de películas para ver… Mira, antes de morrer, din un paseo por un deses repugnantes multicines de Beverly Hills e nas salas só programaban pelis como “O mundo perdido”, “Con Air”, “A voda do meu mellor amigo” e “Face/Off”… Non había unha puta película que unha persoa intelixente puidera ver! Agora o cine é un enorme parque de atraccións…

De vez en cando, hai algunha película decente, non cre?

Si. Pero de cada 20 “Titanics” hai un “Fargo”… É un desastre para a arte.

Si. Supoño. Pero vostede tamén facturou algunha que outra película irregular.

Bueno… E quen non? Mira Kubrick, por exemplo… Pasaban décadas dende que acababa unha peli e comezaba outra, toleando a todo o mundo por chorradas insignificantes, ou porque a cámara estaba un milímetro mal colocada… e as veces as súas pelis eran obras mestras, outras veces regulares, e tamén fixo algún que outro bodrio…

Niso discrepo con vostede, Sr Altman…

O que quero dicir é que eu sempre primei a cantidade sobre a calidade. Esa é a miña filosofía, como a de Woody Allen ou Corín Tellado. Crear, crear e crear! Un artista non debe parar de crear, e aprender tamén da merda que fabrique, dos seu erros. Que a caguei? Por suposto! Pero non me arrepinto. Sempre que remataba un film dicía que ese ía ser a mellor película de todos os tempos…

“Popeye” tamén?

“Popeye” tamén. Aínda que nesa época, todos estábamos un pouco entolecidos. O cambio da década foi absolutamente decadente. A cocaína estaba moi de moda, e bueno… as veces non sabíamos nin onde estábamos.

Pero a culpa foi do produtor, ese cocainómano de Robert Evans. Despois desa peli, deixei de traballar para os estudios de Hollywood. A finais dos 70, só querían ver Tiburóns e Jedis. Coma min, moitos directores pasárono realmente mal nos nefastos anos 80, prostituíndose en producións ás veces insultantes.

Sempre foi crítico con Hollywood, pero ironicamente foi nomeado para os Oscars en varias ocasións.

Si. 5 veces. Pero se che digo a verdade, nunca me importou un carallo. Gustoume, iso si, que me deran o Oscar por toda unha carreira. Foi bonito ese recoñecemento, aínda que viñera deses fascistas millonarios.

Foi vostede un home de esquerdas…

Si. Pensa que era a moda da época… Nixon andaba facendo das súas, Vietnam, os dereitos dos negros… Pero agora que estou morto, doume conta do ridículo que é iso das esquerdas e as dereitas… Sinxelamente non existen! Sempre mandarán os mesmos.

Vendo películas como “Nashville”, vese que despreza vostede aos políticos.

Todo é política. Todo. O malo é cando deixamos que se ocupen dela os políticos. Desprezo? Non. En “Nashville” só mostrei a un político dicindo cousas que xamais diría un político. Pódoche asegurar que nunca fixen discursos maniqueos nin demagoxias baratas e sempre evitei moralinas e contidos sociais paternalistas como fan moitos pijos progres ultimamente. Os meus personaxes son como son.

Si. Pódese ver que a maioría son bastante ambiguos.

Pois iso. O ser humano é así: Ambiguo, escuro, capaz do peor… Non eras misántropo ti?

Bah! Supoño que só é un nome artístico rimbombante...

Ben. Pois eu si son bastante misántropo. O ser humano non merece ningunha atención.

Pero a maioría das súas películas están cheas de personaxes. Son obras corais.

Corais? Eu diría multitudinarias! Gústame que as árbores non tapen a fraga. A historia cóntase mellor cunha personaxe colectiva. Ademais estaban todas esas estrelas desexando desesperadamente traballar comigo. Facendo o que sexa! Julianne Moore mesmo fixo un espido integral en “Short Cuts”, sen eu pedirllo.

Lembro esa escena. Excelente.

Si. E descubrimos que Julianne era pelirroxa de verdade.

Bueno, Sr. Altman. Imos rematando… Algún consello para os novos cineastas?

O meu consello é que non sigan os consellos de ninguén.

Bo consello. Permítame unha última pregunta… Como é iso de estar morto?

Pois un pouco aburrido, a verdade. Aquí non podo rodar, que é o único que me gustaba facer. Unha vez morto, acláranseche as cousas, e a arte deixa de ter sentido… Pero se algo podo dicir, é que morrín coas botas postas.

Ben, Sr. Altman… que teña vostede unha boa eternidade… Que saiba que para moitos de nós é vostede inmortal.

Moi amable. Espérovos a todos aquí… E gozade ao máximo mentres esteades aí!

música cine libros series discos entrevistas | Achtung! Revista | reportajes cultura viajes tendencias arte opinión