Por Miguel Calvo Santos

«Eu son dúas persoas: Paul Newman o actor; e Paul Newman, o home. O primeiro alúgase. O segundo non se vende e vive como lle da a gana.»

O 28 de setembro de 2008 foi un día terrible. Morreu o gran Paul Newman, alguén que semellaba que sempre ía estar aí. Xeración tras xeración fomos hipnotizados pola súa carisma na pantalla. As nosas aboas, as nosas nais e as nosas irmáns derretíanse polos seu ollos azuis. Nós admirábamos ás súas personaxes rebeldes e masculinas, que semellaban estar vivas, loitando contra o imposible. Aí temos por exemplo a Luke Jackson na “Lenda do indomable”, Butch Cassidy en “Dous homes e un destino” ou Eddie Felson no “Buscavidas”, tres exemplos da grandeza deste home.

Era un gran actor, como todos sabedes. Foi nominado 9 veces pola academia de Hollywood, da que por certo sempre pasou bastante. Non era o típico guaperas floreiro como algunha das actuais estrelas de Hollywood, tamén foi quen de dirixir 6 películas máis que dignas. Traballou arreo para estar aí durante máis de 50 anos, nunhas 80 películas, e sempre mantivo intactos os seus valores éticos, tanto dentro como fora da pantalla.

Para moitos de nos, foi un pau bastante duro perder a este home, pero repasando a súa filmografía de vez en cando, podémonos decatar, por moi cursi que isto sone, que Paul Newman segue vivo.

Pese ao que poida parecer dada á súa grandeza, Newman era baixiño (como outros astros como Pacino, De Niro ou Hoffman), eses perfectos ollos azuis eran daltónicos (algo que lle puido salvar a vida na Segunda Guerra Mundial xa que quería ser piloto, e por fortuna quedouse en radiotelegrafista). Pese á súa condición de estrela rutilante, sempre pasou da celebridade e foise vivir á aldea, fora dos cotilleos nas cloacas de Hollywood.

De feito, foi unha mosca cojonera na industria dende o principio. Que clase de actor abandonaría pola metade unha prometedora carreira na Warner Bros. para ser máis independente? Quen montaría unha rentable  empresa de aliños para ensalada (cociñados por el mesmo) e donaría a totalidade das ganancias a todo tipo de obras benéficas? Calquera de nós venderíamos a nosa alma por catro pesos en calquera proxecto miserable, pero el sempre mantivo a súa integridade buscando os papeis máis arriscados e atacando activamente as inxustizas.

Foi pacifista (activista contra a guerra de Vietnam e representante da ONU na conferencia para o desarme de 1978), ecoloxista (xogouse á vida fundando a Energy Action Caucus, un grupo que trataba de contrarrestar a influencia dos lobbies petroleiros na política, que sabemos que non se andan con coñas á hora de matar xente), esquerdoso (de feito, foi o número 19 na lista de inimigos de Nixon redactada polo propio presidente) loitador a prol dos dereitos civís (das primeiras estrelas en aparecer en marchas xunto a Martin Luther King Jr.) e fundou mil e unha ONGs, como a Fundación Scott Newmann para axudar a ionquis, bautizada así en honor ao seu fillo morto de sobredose.

Salvou periódicos honestos da bancarrota, construíu bibliotecas e hospitais, doou os máis de 300 millóns de beneficios que deron as súas salsas… A verdade é que ver hoxe en día a Bono ou ao puto Cristiano Ronaldo índose de benefactores dos máis castigados da un pouco de risa fronte á honestidade de semellante coloso…

Nese sentido, Newman, como as súas personaxes (polo xeral encarnaba a rebeldes e perdedores) ía directamente contra o sistema, aínda sabendo que non podía ganar. Era un revolucionario e hai unha anécdota moi pavera con outra das miñas estrelas favoritas do celuloide que ilustra a súa personalidade: Un día, Newman entrou no comedor do estudio e pasou diante de John Wayne, que estaba a comer. O mítico Wayne, con retranca deixou caer: «Que, Paul… Como vai esa revolución…?» Newman, cun sorriso respondeu: «Como imos gañar, Duke, téndote a ti no bando contrario?»

Ese sorriso e eses ollos azuis, efectivamente contribuirían ao seu éxito, pero Newman, agobiado polos continuos eloxios, sempre os agochaba baixo escuras gafas de sol.

Unha vez, unha descoñecida acercóuselle e pediulle que as quitase para verlle os ollos. Era a enésima vez que llo facían, sentíndose como un cacho de carne. Newman replicou: «Señora… Eu quítome as gafas se vostede se quita a blusa para poderlle ver as tetas».

Paul Newman… Unha das derradeiras estrelas de Hollywood. Era capaz de beberse unha caixa de cervexas diarias (é verdade, disque tódolos días se metía unha caixa no bandullo) e acudir sobrio ao plató para regalarnos interpretacións históricas, e de paso, alegrar ao equipo co seu bo humor. Acto seguido, adicábase a outra das súas paixóns, as carreiras de coches, nas que competiu profesionalmente a unha idade nas que os demais de retiran.

Comezou unha imparable carreira, como outros fenómenos da súa xeración de ouro (Brando, Dean, Clift), no mítico Actor’s Studio. El foi un deses escasos superviventes dese Hollywood clásico que o viu nacer para o cine e ao que el viu morrer pouco a pouco a medida que o seu propio prestixio como actor ía medrando imparable.

Na súa filmografía, evidentemente habería algunha cagada, como na de todo o mundo, pero son tantas e tan variadas as súas interpretacións maxistrais, que está (e estará uns bos anos) no imaxinario colectivo de todos nós.

A continuación, co voso permiso, preséntovos unha humilde selección dos seus papeis máis memorables. Por suposto, non están todas as que son, pero si son todas as que están, e demostran de xeito case empírico que Paul Newman é un dos mellores interpretes que viu o cine:

“O Cáliz de prata” (1954)

Foi a súa primeira experiencia no cine, un verdadeiro bodrio do que Newman rapidamente  se tentou desvencellar. A Warner fíxoa para tentar seguir o éxito de produción bíblicas como “A túnica sagrada” da Fox, pero saíulles unha das peores películas dos anos 50. Calquera outro actor esquecería este paso en falso e tentaría escoller mellor nun futuro, pero todo un Paul Newman faría todo o posible por pedir perdón a quen pagou a entrada pa ver este truño e mesmo poría cartos do seu peto en anuncios na prensa desculpándose por este erro de principiante.

Como non te imos perdoar, Paul, con todo o que veu despois…?

“Marcado polo odio” (1956)

Isto si é outra cousa! Interpretando ao boxeador Rocky Graziano, Newman conseguiría o lanzamento ao estrelato (que nese mesmo momento rexeitou) e todo o mundo viu nel ao “novo Marlon Brando”. A peli é unha delicia que retrata o sórdido mundo do boxeo, tan unido ao crime organizado e Newman pasou tempo co Graziano real, adoptando os seus xestos e aprendendo a falar como el, estilo 100% italiano garrulo, algo que tamén faría anos despois De Niro para interpretar a LaMotta en “Touro Salvaxe”, a outra gran peli sobre o boxeo.

Como curiosidade, dicir que esta película é o debut doutro crack como Steve McQueen (o ídolo de Homer Simpson. Por algo será…) e o papel de Newman estaba previsto para James Dean, pero este morrería pouco antes.

As conexións entre Newman e Dean son abundantes nesa época, e Newman mesmo ía participar xunto ao mito en “Ó este do Edén”. Hai en youtube unhas probas de cámara para esta peli dos dous xuntos partíndose o cu que son unha absoluta marabilla para fetichistas.

“O zurdo” (1958)

Outro papel que ía ser para Dean! Se o pensamos ben, a morte do actor en accidente de coche aínda lle prestou a Newman para comezar a súa carreira… En fin. Este film de Arthur Penn conta a lenda de Billy o Neno, e nun primeiro achegamento de Newman ao western podemos comprobar a súa xenialidade interpretativa. Collendo cousas da súa propia vida, como a nefasta relación co seu pai, Newman puido construír unha personaxe absolutamente crible.

“A gata sobre o tellado de zinc” (1958) e “Doce paxaro de xuventude” (1962)

É notable que alguén cunha vida tan exemplar como Newman, conseguira interpretar tan ben a xente descarriada e de moralidade ambigua. Nestes húmidos dramas sureños de Tennessee Williams podemos ver a Newmann interpretando a un homosexual casado con Elizabeth Taylor na primeira, e a un actor de éxito que volve ao niño de pailáns que foi a súa infancia na segunda. Nas dúas, o actor tivo o talento de encarnar a seres do máis complexo, saíndo triunfante da proba e demostrando que era algo máis que un guaperas de ollos azuis.

“O buscavidas” (1961) e “A cor do diñeiro” (1986)

Con 36 anos, Newman sorprendeu a todo o mundo rompendo o contrato coa Warner para ter máis liberdade á hora de escoller papeis. Demostrando ese olfacto para os guións que sempre tivo, púxose na pel do inesquecible Eddie Felson, un xogador de billar que se busca a vida en tugurios hiperrealistas onde case podemos cheirar o tabaco e o alcol.

O director Robert Rossen conseguiu sacar o mellor do actor e dotar á peli dunha verosimilitude extraordinaria. No film podemos ver a xente real, verdadeiros xogadores de billar da época e entre eles, o gañán de Jake la Motta.

Con “O buscavidas”, Newman conseguira a súa segunda nominación aos Oscar e 25 anos despois, volvería a encarnar a un maduro Eddie Felson en “A cor do diñeiro”, de Martin Scorsese. Esta vez si conseguiría a merecida estatuiña, e de paso nos regalaría unha das mellores interpretación da súa carreira. Na peli, podémolo ver coméndose literalmente á cámara xunto a outro retaco, Tom Cruise, pero semella que Paul Newman lle saca dúas cabezas ó cienciólogo.

“Harper” (1966) e “Ca auga ao pescozo” (1975)

Nesta película, pretendeuse actualizar o cine negro. Vista hoxe, “Harper” semella un chisco obsoleta con tanto ye-yé e xerseis á moda, pero é unha película interesante ao ver a Newman encarnando a un detective privado co típico despacho-pocilga. Un tipo duro estilo Bogart propio do xénero que Newman volveu a bordar, axudado por Janet Leigh e Lauren Bacall, unha das referencias básicas do cine negro.

No primeiro borrador do guión, o detective ía ser Archer, pero o actor quixo cambialo, alegando que as personaxes con H lle daban sorte e, efectivamente, a peli foi un éxito brutal. Tanto, que Newman volvería encarnar a Harper 10 anos despois en “Ca auga ao pescozo”.

“Cortina resgada” (1966)

Disque esta é unha obra menor de Hitchcok. Tendo en conta que as súas obras anteriores  foron “Vértigo”, “Psicose”, “Ca morte nos talóns”, “Os paxaros e “Marnie”, pois si… se cadra é menor, pero en mans de calquera outro, estaríamos a falar dunha obra mestra.

A película conta unha entretida trama de espionaxe en plena guerra fría. Hitchcok quería a Cary Grant, pero a Universal impúxolle a Newman, polo que durante a rodaxe houbo bastante tensión. O método do Actor’s Studio nunca foi do agrado do xenial cineasta, xa sabedes que para el os actores eran gando, polo que a interpretación de Newman supuxo un pesadelo para o bo de Alfred. A Newman tampouco lle agradou estar baixo as ordes dese psicópata, polo que ao acabar a rodaxe prometeu que nunca máis ía traballar co director británico.

 “A lenda do indomable” (1967)

Esta é unha das obras máis lembradas do actor, e vista hoxe comprobamos que está absolutamente vixente. Unha dura crítica ao sistema, dende o punto de vista duns presos puteados, co alcaide facha e un garda con gafas de espello que lle fan a vida imposible ao rebelde indignado Luke Jackson. Pero por moito que o empurren, o entrañable Cool Hand Luke érguese, converténdose en lenda. Na película podemos ver de extras a Dennis Hopper ou a Harry Dean Staton, interpretando deliciosas cancións tradicionais ca guitarra, que casualmente, a Creedence Clearwater Revival gravarían ese mesmo ano.

Inesquecible a secuencia dos ovos: Luke aposta sen sentidiño ningún a que pode comer a barbaridade de 50 ovos cocidos nunha hora. Porque 50? Por que é un número redondo!! Xenial, Luke…

“Dos homes e un destino” (1969) e “O golpe” (1973)

A primeira (e lucrativa) colaboración con outro guapito de cara, Robert Redford, foi “Dous homes…”, coa que se percibe unha evidente química en pantalla. O director George Roy Hill, dou no cravo a xuntar a estes dous nun western cheo de humor e romanticismo, dando lugar a un éxito sen precedentes. Redford mesmo bautizaría o seu festival de cine independente co nome da súa personaxe, Sundance.

Catro anos despois, a química repetiríase cos mesmos actores outra vez baixo a batuta de Roy Hill na maxistral “O golpe”, unha comedia sobre estafadores cun acojonante guión de Davd S. Wart, a inesquecible música de Scott Joplin e a recompensa de 7 Oscars por un traballo ben feito.

Lembro especialmente neste gran film os trucos de cartas de Newman, que por moito que parezan del, eran obra do mago John Carne.

“O castañazo” (1977)

Na súa madurez, Newman tivo a coraxe de filmar (outra vez con George Roy Hill) esta salvaxe comedia sobre o mundo das categorías inferiores de Hockey. O actor encarna ao adestrador Reggie Dunlop e non se corta á hora de dar hostias, falar mal e facer apoloxía da incorrección política. Nesta obra mestra da irreverencia, é inevitable falar dos Irmáns Hanson, tres miopes que causan o terror sobre o xeo e que me proporcionaron os momentos mais divertidos da miña infancia, cando nas TVs adoitaban poñer bo cine en vez do repugnante lixo que programan na actualidade. Violencia e deporte nunha das películas máis punks dos 70s.

“Veredicto final” (1982)

E así chegamos á que para min é a mellor interpretación de Newman, ese avogado alcohólico chamado Frank Galvin que supuxo a culminación do estrelato do actor. Cando moitas estrelas da súa idade optaban por escoller papeis facilóns e vivir do pasado, con 57 anos, Newman volveu a deixar a todo o mundo coa boca aberta neste drama xudicial orquestrado por Sydney Lumet, cun Guión (si, con maiúsculas) de David Mamet, e as apoteósicas actuacións de James Manson, Charlotte Rampling e Jack Warden.

Todo nesta película é perfecto, dende o discurso final de Galvin (rodado nunha única e perfecta toma) que parecen palabras do propio Newman, ata a incapacidade de levarse un grolo aos beizos polo tremor incontrolable das súas mans.

“Camiño a Perdición” (2002)

Unha das derradeiras películas nas que participou o gran actor. Ese gangster, John Rooney, que non ten máis remedio que defender á calamidade de fillo que lle tocou, foi o broche final á súa impecable carreira, e vese que cada vez era mellor actor. Unha mágoa que non puidera seguir deleitándonos con interpretacións maxistrais fronte a tanta mediocridade actual, acorde cos tempos de merda que vivimos.

Gracias Paul Newman! Gracias por tantas cousas boas que nos deches! Como freak do cine e como ser humano, dígocho, esteas onde esteas: Quérote!

música cine libros series discos entrevistas | Achtung! Revista | reportajes cultura viajes tendencias arte opinión